Myślenie systemowe w nurkowaniu (i nie tylko)

Czym jest myślenie systemowe?

Myślenie systemowe to rozumienie i postrzeganie złożonych zjawisk w kontekście całości, a nie tylko skupianie się na wybranych fragmentach. Gdy wystąpi problem (wypadek, incydent), w myśleniu systemowym nie patrzymy na niego jak na osobne zdarzenie, które wystąpiło bez powiązania z większą całością, analizujemy go w jak najszerszym kontekście, szukając powiązań, schematów, wzorców czy wszelkich informacji w całym systemie.

Czym właściwie jest system nurkowy?

W nurkowaniu również mamy do czynienia z systemem – złożonym i dynamicznym (zmieniającym się). Składa się on z wielu zależnych od siebie elementów: federacji szkoleniowych, instruktorów, nurków, serwisantów – czyli ludzi – oraz ze sprzętu, środowiska, a także z wymiany informacji pomiędzy poszczególnymi elementami składowymi (komunikacja!). Mówiąc inaczej: jest to sieć powiązań, a my jesteśmy jej częścią. Nie ma tu wyizolowanych elementów, wszystko się ze sobą łączy.

Federacje nurkowe ustalają standardy, według których następnie instruktorzy prowadzą kursy. To od instruktora, początkujący nurkowie nabywają umiejętności techniczne, ale także nietechniczne, nawet jeśli instruktor nie zdaje sobie z tego sprawy. Przykładem takiej umiejętności może być sposób komunikacji: jasność wypowiedzi i jej zrozumiałość.

Dla początkującego nurka federacja, która wyszkoliła instruktora, oraz sam instruktor tworzą coś, co można nazwać kulturą nurkowania. W późniejszym etapie przygody z nurkowaniem to wszyscy razem tworzymy tę kulturę poprzez interakcje międzyludzkie. Wszyscy się od siebie uczymy – tych dobrych rzeczy, ale niestety także tych złych (np. przekraczania limitów własnego wyszkolenia). Tworzymy zmienne i dynamiczne środowisko socjotechniczne, czyli system, w którym występuje proces uczenia się. Ale jednak, aby ten proces był wydajny niezbędna jest rozmowa, wymiana doświadczeń, omawianie nurkowań nie tylko przed ich wykonaniem, lecz także po ich zakończeniu.

Komunikacja i interakcje w systemie

Aby system działał dobrze, jego poszczególne elementy muszą się ze sobą komunikować. W przypadku ludzi jest to dzielenie się doświadczeniem, rozmowa, informacja zwrotna. Przy dobrej komunikacji z doświadczenia jednej osoby może skorzystać wielu nurków – tak działa sieć. Wchodzimy również w interakcje ze sprzętem – każdy robi to na każdym nurkowaniu, korzystając np. z komputera nurkowego. Nurek wprowadza do niego gazy, z których będzie korzystał. Komputer z kolei komunikuje się z nurkiem, podając np. pozostały czas bezdekompresyjny (NDL) czy czas do wynurzenia (TTS). Jest to interakcja wewnątrz systemu. Pytanie tylko, czy ta komunikacja jest zrozumiała? Chodzi o to, czy rozumiemy, jak sprzęt działa, jak się go obsługuje, jakie ma możliwości, a jakie ograniczenia, jakie mogą być oznaki potencjalnej awarii (np. automat nieustannie podający wodę).

Na cały system wpływ mają również warunki środowiskowe – ciepło, zimno, ograniczona widoczność – czynniki te oddziałują na wydajność człowieka. Zmiana warunków, np. utrata widoczności, może doprowadzić do utraty orientacji pod wodą.

Błąd – kto zawinił?

Myślenie systemowe charakteryzuje się całościowym spojrzeniem. Tak jest również w przypadku wystąpienia błędu. Bardzo często w takiej sytuacji obwinia się konkretnego człowieka. Łatwo powiedzieć: „to jego/jej wina”. Jednak gdy zaczniemy analizować okoliczności, w jakich doszło do błędu, poznamy kontekst, w którym błąd wystąpił, i zadamy sobie pytanie, jaką wiedzą dysponował wtedy ten, kogo obwiniamy, oraz jakie decyzje podejmował – wtedy sprawa może wyglądać zupełnie inaczej. Zawsze warto dowiedzieć się jak najwięcej i spojrzeć całościowo. Nierzadko zdarza się, że błędy wynikają z działania systemu, a ich geneza jest znacznie głębsza niż proste stwierdzenie „czyjaś wina”.

Obwinianie konkretnej osoby prowadzi również do zakończenia analizowania zdarzenia, przecież wystarczy znaleźć winnego i sprawa jest „załatwiona” (znamy to z pracy?). Tymczasem takie podejście nie sprzyja znalezieniu przyczyny błędu, nie analizujemy w sposób holistyczny sytuacji, nie uczymy się, nie wprowadzamy ulepszeń.

Nie jesteśmy wtedy w stanie stworzyć systemu, który będzie odporny na awarie.

Myślenie silosowe - wróg wydajności

Myślenie silosowe to skupienie się na jednym elemencie z większej całości, pomijając resztę. W podejściu tym, każda część systemu próbuje działać tak, jakby była w izolacji, bez uwzględniania innych.

Zjawisko to występuje w niektórych organizacjach, gdy poszczególne działy dbają wyłącznie o „swoje”, nie współpracując ze sobą. Takie podejście sprzyja obwinianiu: „to wina działu X, nie nasza”. Niestety, to dosyć często spotykane zjawisko – przynajmniej tak wynika z moich obserwacji. Myślenie silosowe prowadzi do ograniczonej współpracy, niskiej wydajności i powstawania błędów. Tworzenie silosów informacyjnych nie sprzyja uczeniu się. Powstaje rywalizacja, brak współpracy i zaufania.

W nurkowaniu również może występować myślenie silosowe, nawet na poziomie poszczególnych osób. Dzieje się tak wtedy, gdy nie dzielimy się swoją wiedzą.

Podsumowanie - myślenie systemowe

Myślenie systemowe prowadzi do szerokiego, holistycznego spojrzenia na całość. Sprzyja to uczeniu się i eliminacji błędów. Nie skupiamy się na jednostkach, lecz na szerszym kontekście. W przypadku wystąpienia problemu, błędu, doszukujemy się jego przyczyny, która sama w sobie może być złożona. Oczywiście, ludzie popełniają błędy, ale zawsze dzieje się to w określonym kontekście. Nie szukajmy winnych, lecz starajmy się dowiedzieć, jakie były okoliczności i warunki, które doprowadziły do błędu. Myślenie systemowe sprzyja rozwojowi organizacji (nie tylko nurkowej) i zespołów oraz zwiększa bezpieczeństwo.

W myśleniu systemowym szukamy rozwiązań, a nie winnych. Dostrzegamy powiązania pomiędzy jego elementami i budujemy bezpieczeństwo.

Kiedy ostatnio spoglądaliśmy na swoje nurkowanie jako na część większej całości? Czy dzielimy się wiedzą z innymi?

Podziel się swoimi przemyśleniami – razem uczymy się lepiej widzieć „całość pod wodą”.

Odkrywaj głębię. Bezpiecznie. Świadomie. Z pasją.