Ryzyko i niepewność w nurkowaniu – dlaczego jest to ważne ?

Nurkowanie to fascynujące hobby, które pozwala oglądać podwodny świat. Choć dla wielu z nas to forma relaksu, nie można zapominać o ryzyku i niepewności. Celowo wymieniam te dwa słowa, ponieważ zachodzi między nimi istotna różnica: ryzyko jest policzalne, a niepewność – nie.

Ryzyko

Ryzyko możemy rozumieć jako przyszłe zdarzenie, które – jeśli zajdzie – będzie miało wpływ na nasze działanie, decyzje i zachowanie. Może to być wpływ pozytywny lub negatywny. Miarą ryzyka jest iloczyn prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia oraz jego skutku, co można zapisać jako:

Ryzyko = Prawdopodobieństwo x Skutek

Ryzykiem można logicznie zarządzać, pod warunkiem że posiadamy rzetelne dane. Każde zanurzenie niesie ze sobą ryzyko – woda nie jest naturalnym środowiskiem człowieka, nie mamy skrzeli. Wiele zdarzeń pod wodą może być dla nas fatalnych w skutkach, jak np. choroba dekompresyjna. Trudno jednak przedstawić to w postaci liczbowej, ponieważ najczęściej nie dysponujemy kompletnymi danymi na temat występowania DCS i skutków, jakie zaistniały w poszczególnych przypadkach. Co więcej, każdy przypadek DCS może mieć inne okoliczności i dotyczyć osoby w różnym wieku, kondycji, stanie nawodnienia itd.

Gdybyśmy potrafili wyliczyć ryzyko dla danego nurkowania, z uwzględnieniem konkretnego nurka, wtedy możliwe byłoby racjonalne zarządzanie tym ryzykiem i świadome podjęcie decyzji: czy to zanurzenie, akurat dzisiaj, jest warte wykonania? W praktyce pozostaje nam raczej szacowanie na wyczucie i odnoszenie się do poziomu ryzyka, jaki jesteśmy w stanie zaakceptować. Na tej podstawie podejmujemy decyzję dotyczącą tego, co robimy – nawet jeśli proces decyzyjny przebiega bardzo szybko i jest nieuświadomiony.

Niepewność

Niepewność występuje wtedy, gdy nie mamy wystarczających danych, by przewidzieć, czy jakieś zdarzenie zaistnieje i jakie będą jego skutki. Przykładem może być pytanie: jak mój organizm zareaguje dzisiaj na gaz obojętny? Czy będę miał chorobę dekompresyjną, czy nie? Choć wykonałem już wiele nurkowań o bardzo podobnych parametrach i nigdy nie miałem DCS, nie mam pewności, że tym razem organizm nie zareaguje inaczej – np. z powodu stresu, odwodnienia, ukrytej infekcji czy innych, nieznanych mi czynników. To, że inne podobne nurkowania przebiegły bezproblemowo, nie oznacza, że każde kolejne takie będzie.

Jeśli ktoś nurkuje niezgodnie z zasadami – np. znacznie przekraczając bezpieczną głębokość wynikającą z narkotyczności gazu – i kieruje się tezą: "zawsze tak nurkowaliśmy i nic się nie stało", to stosuje - być może nieświadomie - wnioskowanie bayesowskie. W takim rozumieniu dane (obserwacje) są ustalone, natomiast nieznane pozostają parametry losowe. Inaczej mówiąc, często formułujemy przekonania na podstawie przeszłych obserwacji, co w nurkowaniu może prowadzić do błędnych wniosków.

Iluzja bezpieczeństwa

Załóżmy, że nic nie wiemy o rozkładzie prawdopodobieństwa i przypisujemy wszystkim zdarzeniom równe prawdopodobieństwo. W ten sposób otrzymujemy regułę Laplace’a – szczególny przypadek wnioskowania bayesowskiego.

Wzór Laplace’a

P=(s+1)/(s+f+2)

gdzie:

s – liczba sukcesów (ilość nurkowań bez awarii sprzętu),

f – liczba awarii ( f=0),

Przykład:

Nurek wykonał 50 nurkowań bez awarii sprzętu. Korzystając ze wzoru Laplace’a możemy oszacować prawdopodobieństwo kolejnego bezpiecznego nurkowania na ok. 98%.

Dla kolejnych liczb nurkowań wyniki wyglądają następująco:

	Prawdopodobieństwo bezpiecznego nurkowania	Prawdopodobieństwo awarii
100	99,02%	0,98%
200	99,50%	0,50%
300	99,67%	0,33%
400	99,75%	0,25%

Czy na podstawie rosnącej liczby bezpiecznych nurkowań można wnioskować, że awarii nie będzie? Nie. Kierując się przekonaniem, że "zawsze było dobrze", możemy popaść w iluzję bezpieczeństwa i nie dostrzegać, że coś mogło się zmienić: sprzęt się zużywa, materiały starzeją, warunki środowiskowe też mogą być inne. A co więcej, może pojawić się czynnik, o którym nawet nie pomyśleliśmy.

Reguła Laplace’a nie jest błędna. Błędne jest bezrefleksyjne wnioskowanie wyłącznie na podstawie dotychczasowych doświadczeń, bez uwzględnienia zmienności środowiska i człowieka. To, że ktoś nie miał awarii, nie znaczy, że nie będzie jej miał w przyszłości.

Opierając się wyłącznie na przeszłych zdarzeniach, jak indyk karmiony przez farmera, tworzymy błędny model rzeczywistości, w którym informacja jest ograniczona – nie wiemy czegoś, a nawet nie wiemy, że tego nie wiemy. Dla indyka takim momentem przełomu będzie dzień Święta Dziękczynienia.

Podsumowanie

Ryzyko i niepewność w nurkowaniu – dlaczego jest to ważne ?

W kontekście nurkowania częściej występuje niepewność, choć potocznie często używa się słowa ryzyko. Dlaczego zatem warto pisać o ryzyku i niepewności?

Ponieważ jest to ciekawe.

Choć często nie możemy podać konkretnych danych liczbowych, chodzi przede wszystkim o bezpieczeństwo naszych nurkowań. Zarządzanie ryzykiem i niepewnością pozwala lepiej podejmować decyzje, zmniejszyć liczbę niechcianych niespodzianek i podnieść świadomość tego co robimy. Warto podkreślić, że niezbędnym elementem zarządzania ryzykiem jest wspierająca kultura – taka, która akceptuje nie tylko sukcesy, ale również porażki, traktując je jako okazje do nauki i doskonalenia.

Osobnym, ciekawym, zagadnieniem pozostaje zarządzanie ryzykiem i niepewnością z perspektywy organizacji (firm, instytucji, federacji nurkowych) – ale to już temat na kolejny tekst.

Ryzyko